यस वर्ष मनसुन सुरुमै सक्रिय भयो । देशैभर धान रोपाइँ पनि भइरहेको छ । हालसम्म कति रोपाइँ भयो, त्यसको तथ्याङ्क त आउन बाँकी छ । बेमौसमी वर्षाका कारण गत वर्ष धान उत्पादनमा ८.७६ प्रतिशतले ह्रास आयो । यस पटक भने मलको अभावले उत्पादनमा असर गर्ने हो कि भन्ने आकलन गरिएकोे छ । समग्र कृषिमा धानको योगदान १५ प्रतिशत छ । असार १५ लाई धान दिवसकै रूपमा मनाइन्छ । ‘धान बालीमा जैविक विविधता उपयोग : आयात प्रतिस्थापनमा सहयोग’ नाराका साथ यस वर्ष १९औँ धान दिवस मनाइनेछ । देशकै कुल गार्हस्थ्य उत्पादनमा धानको योगदान ३.३ प्रतिशत छ । यस हिसाबले कुल गार्हस्थ्य उत्पादन ४२ खर्ब रुपियाँमा धानको योगदान एक खर्ब ६४ अर्ब रुपियाँ रहेको कृषि मन्त्रालयको तथ्याङ्कमा उल्लेख छ । गत वर्षको बेमौसमी वर्षाले कैलाली, कञ्चनपुर र बर्दियालगायत जिल्लाका धान बालीमा क्षति पुग्यो । यसले धान उत्पादनमा मात्र कमी भएन, कुल गार्हस्थ्य उत्पादनमै असर प¥यो । जलवायु परिवर्तनका कारण समग्र कृषि उत्पादनमै अब प्रत्यक्ष प्रभाव पर्न थालेको छ । त्यसको प्रमाणका रूपमा यो वर्षालाई लिन सकिन्छ । कहिले अतिवृष्टि, कहिले खडेरी त कहिले बेमौसमी वर्षाका कारण कृषि उत्पादनमा प्रत्यक्ष प्रभाव पर्ने गरेको छ । धान उत्पादन कति ? सात वर्षअघि ३.१३ प्रतिशतले बढेको धान उत्पादन २०७७/०७८ सम्म आइपुग्दा ३.८२ प्रतिशतले वृद्धि भयो । तर २०७८/०७९ मा ८.७४ प्रतिशतले कमी आयो । आर्थिक वर्ष २०७७/०७८ मा ५६ लाख २१ हजार मेट्रिक टन धान उत्पादन भएको थियो भने गत वर्ष ५१ लाख ३० हजार ६०४ मेट्रिक टन उत्पादन भयो । अर्थात् चार लाख ९० हजार ३९६ मेट्रिक टन धानको उत्पादन घट्यो । सात वटा प्रदेशमध्ये गण्डकी प्रदेशमा मात्र २.३३ प्रतिशतले वृद्धि भएको छ । बाँकी प्रदेशमा घटेको छ । सबभन्दा बढी सुदूरपश्चिममा ३१.४९ प्रतिशतले घट्यो भने लुम्बिनी प्रदेशमा १८.३८, प्रदेश १ मा ०.९३, मधेश प्रदेशमा ५.२४, बागमती प्रदेशमा ०.३५, कर्णालीमा ८.७६ प्रतिशतले धानको उत्पादन घट्यो । पाँच वर्षमा सबभन्दा कम उत्पादन यो चालू आर्थिक वर्षमा नै भएको छ । २०७६/०७७ मा ५५ लाख ५० हजार ८७८ मेट्रिक टन उत्पादन भएको थियो । त्यस्तै, २०७५/०७६ मा ५६ लाख १० हजार ११ मेट्रिक टन, २०७४/०७५ मा ५१ लाख ५१ हजार ९२५ मेट्रिक टन र २०७३/०७४ मा ५२ लाख ३० हजार ३२७ मेट्रिक टन उत्पादन भएको थियो । जब कि आर्थिक वर्ष २०७६/०७७ को तुलनामा आर्थिक वर्ष २०७७/०७८ मा धान बाली लगाइएको जमिन करिब चार हजार हेक्टर बढी थियो । त्यतिबेला बीउ, मल, सिँचाइको पनि अभाव थिएन । धान पनि राम्रै फलेको थियो । उत्पादनमा वृद्धि हुने अनुमान गरिएको थियो तर अचानक परेको बेमौसमी वर्षाले धान बालीलाई नास गरेको कृषि तथा पशुपन्छी विकास मन्त्रालयका प्रवक्ता डा. प्रकाश सञ्जेलले जानकारी दिनुभयो ।