Sự cố "kiss cam" tại buổi hòa nhạc của Coldplay - trong thời đại mà ai cũng bị theo dõi và đang theo dõi người khác - chính là phiên bản lãng mạn của việc bị hack. Tôi thích bình luận khuyết danh này về video kiss-cam ghi lại khoảnh khắc riêng tư giữa CEO Astronomer Andy Byron và một cộng sự - đang lan truyền với tốc độ còn nhanh hơn cả việc phóng tàu vũ trụ lên các vì sao. Hai người họ đều đang sống với vợ/ chồng, nên sự việc được công chúng nhìn nhận như một tai nạn ngoại tình. Đằng sau mọi lời chỉ trích, những câu hỏi vẫn là: một người có trí tuệ và địa vị, tại sao lại bất cẩn giữa đám đông như vậy? Tại sao họ không ly dị trước, để đàng hoàng đến với nhau? Có lẽ vì cái tôi. Có lẽ vì sợ hãi. Hoặc đơn giản, vì một cuộc trò chuyện cần thiết đã không xảy ra. Dù công nghệ hiện đại, hay ứng dụng trị liệu tâm lý có xịn đến đâu, con người vẫn loay hoay với "bài toán ngoại tình". Tôi tự hỏi, có ai chưa biết chuyện này không: rằng não đàn ông khi nghĩ đến tình dục thì hoạt động mạnh hơn phụ nữ. Mà ham muốn không đến từ lý trí hay sự cô đơn, nó đến từ nơi sâu thẳm hơn - bản năng. Trong góc tối của não bộ, vượt qua lý trí và hối hận, có một con cá sấu đang ẩn mình dưới nước. Nó nằm yên, bất động trong cái đầm lầy cũ, nhưng sẽ lập tức chồm lên khi ham muốn bị kích hoạt. Đàn ông, dù văn minh đến đâu, vẫn rất khó thoát khỏi sự cám dỗ của: hơi ấm, sự gần gũi, ánh mắt mới lạ. Não bộ, như một con thú hoang, đôi khi chỉ nghĩ đến bữa trưa tiếp theo. Tôi định viết khúc dạo đầu này, đơn giản chỉ để chứng minh cho luận điểm: ngoại tình là chuyện xưa xửa xừa xưa. Nhưng khi bình tĩnh đọc lại, tôi chột dạ, mấy ông bạn đang gồng lên canh con cá sấu, sẽ có thể nổi đóa: ý văn học của Jesse là gì, ngoại tình chỉ là do đàn ông? À thì đây, tôi sẽ cẩn thận trích cả lời bài hát của nam ca sĩ đồng hương - Leonard Cohen - người đã viết: "Ai cũng biết là em luôn chung thủy/ Ôi, thì, trừ một hai đêm nào đó". Vậy ta tạm thống nhất: Ngoại tình là tật của con người, không loại trừ đàn ông hay phụ nữ, nhưng do bản năng, sẽ bắt đầu nhiều hơn từ nam giới. Bây giờ, tôi muốn nói kỹ hơn về những khác biệt Đông Tây trong cách ứng xử với ngoại tình, đặc biệt là chuyện đánh ghen. Người Việt có một cơ chế văn hóa cực mạnh để giữ gia đình trong tầm kiểm soát, ngay cả khi nó đã vượt ra khỏi tầm kiểm soát, là đánh ghen. Ở phương Tây thường không có sẵn "menu ngoại tình" như Việt Nam: không có tiệm massage, quán cà phê khuya, mấy dịch vụ mập mờ. Nhưng đàn ông Việt có những thứ giúp giữ mình, ngăn họ không chạm tay vào ổ khóa xoay của quán karaoke, là nỗi sợ bị đánh ghen. Theo thời gian, nó đã trở thành một loại nghệ thuật dân gian hiện đại: có cấp độ, có thời gian, có ánh sáng, có ekip hậu kỳ. Tôi đã xem nhiều clip, đọc caption. Và tôi vẫn chưa hết ám ảnh. Nếu Andy Byron sống ở quận 7, vợ anh sẽ chẳng yên lặng xóa họ tên anh khỏi tài khoản mạng xã hội. Thay vào đó cô ấy có thể sẽ đăng story, lồng nhạc "Tình nào không như tình đầu", bên cạnh tấm hình mờ mờ đôi dép lạ trước cửa. Sau đó, cô tập hợp hội chị em, chọn quán cà phê Wi-Fi mạnh, và phát động tấn công bất ngờ, livestream 4K, ba góc máy. TikTok, Facebook, Zalo, all in one. Trong vòng 15 phút, căn cước công dân cùng hình ảnh của "tiểu tam" thời còn học ở trường cấp hai sẽ xuất hiện trong phần bình luận. Mạng xã hội bùng nổ. Ngày hôm sau, người vợ đồng thời có thể mất thêm một thứ (sau ông chồng - vốn đã mất từ lâu) là danh dự, thậm chí cả tự do. Tôi đã thấy nhiều bà vợ sau đêm đánh ghen, xuất hiện ở đồn công an với các cáo buộc như: hành hung người khác, xâm phạm quyền riêng tư. Tôi rất lấy làm thương cảm cho những người phụ nữ ấy. Họ vốn đã mất mát, lại còn tự mình nhân đôi mất mát lên. Một vụ ngoại tình có thể xuất phát từ sự thức dậy bất ngờ của con cá sấu trong bản năng người đàn ông, nhưng cũng có thể là điểm cuối toác ra từ vết nứt lâu năm của cuộc hôn nhân rạn vỡ. Mỗi nguyên nhân đều có cách giải quyết - không hẳn tốt đẹp hơn, mà đỡ thiệt hại hơn. Tôi có người bạn - đã thẳng thắn nói chuyện với vợ về "con cá sấu" của mình. May mắn, cô ấy hiểu. Họ cùng nhau xây hàng rào. Như vậy, ham muốn không phải cái cớ. Nó chỉ có nghĩa là phải chăm sóc. Phải nỗ lực. Đàn ông phải học cách ngồi xuống và nói chuyện thật sự với vợ mình, dù là khó như đi lên mặt trăng vậy. Người bạn kia, sau khi dũng cảm nói chuyện với vợ, đã biết cách đối mặt. Anh đi nhà thờ nhiều hơn, nơi bộ não thú hoang được lập trình lại bằng lời cầu nguyện: "Xin đừng dẫn chúng con vào cám dỗ", hoặc theo Phật giáo, dùng chánh niệm để nhận biết và buông bỏ ham muốn. Anh sắp xếp lại cuộc sống, bận rộn bên những việc sáng tạo, tích cực, tránh rượu bia, tránh những cám dỗ phòng gym. Nhưng tiếc là đa số còn lại chỉ biết chạy, như nhân viên sở thú bỏ trốn khi cá sấu sổng chuồng. Đến nước này, tôi cũng chẳng có cách nào khác, ngoài việc nói với những người phụ nữ đáng thương rằng, họ đã chạy, bạn đừng cố níu giữ bằng các cuộc đánh ghen ầm ĩ. Ở nhiều quốc gia phát triển, ngoại tình là ra tòa, chấp nhận luật sư ngồi bên cạnh cười như cáo mặc vest. Không ai muốn một cuộc hôn nhân đi đến chỗ ngoại tình. Nếu chuyện chẳng đặng đừng xảy ra, tôi muốn được thấy những người phụ nữ tự chủ và điềm tĩnh trước tòa, thay vì bạo lực nhưng thường thất thế trong các video ồn ào trên mạng xã hội. Jesse Peterson