THÓI QUEN ĐỊNH HÌNH CĂN TÍNH CON NGƯỜI BẠN NHƯ THẾ NÀO (VÀ NGƯỢC LẠI) Vì sao lại dễ lặp lại một thói quen xấu và khó hình thành một thói quen tốt đến như vậy?Chẳng mấy thứ có thể có ảnh hưởng mạnh mẽ đến cuộc sống của bạn nhiều cho bằng việc cải thiện thói quen hằng ngày. Vậy mà vào thời điểm này năm tới, nhiều khả năng là bạn vẫn sẽ làm cùng một thứ như bây giờ thay vì điều gì đó tốt hơn. Thông thường ta sẽ cảm thấy khó khăn để duy trì các thói quen tốt quá vài ngày, ngay cả với nỗ lực thực tâm và động lực thi thoảng bùng phát. Các thói quen như rèn luyện thân thể, thiền tập, viết nhật ký, hay nấu ăn, thường sẽ dễ dàng trong một hai ngày, rồi sau đó sẽ trở thành một mối phiền phức. Tuy vậy, một khi thói quen được hình thành, chúng dường như sẽ gắn bó mãi với ta - đặc biệt là những thói quen không mong muốn. Bất chấp dự định của ta tốt đẹp đến thế nào, các thói quen kém lành mạnh như ăn vặt, xem tivi quá nhiều, trì hoãn, hay hút thuốc dường như không thể nào từ bỏ được. Thay đổi thói quen là một việc khó bởi hai lý do: (1) Chúng ta đang cố gắng thay đối sai việc và (2) Chúng ta đang cố gắng thay đổi thói quen sai cách. Trong chương này, tôi sẽ thảo luận điểm đầu tiên. Và trong các chương tiếp theo, tôi sẽ trả lời ý thứ hai. Sai lầm đầu tiên của ta là cố thay đổi sai việc. Để hiểu ý tôi đang nói, mời bạn xem xét ba cấp độ mà thay đổi có thể diễn ra. Bạn có thể hình dung nó giống như các lớp củ hành. Kết quả đầu ra - Quy trình - Căn tính. Lớp đầu tiên là thay đổi kết quả đầu ra: Cấp độ này liên quan đến thay đôit kết quả: giảm cân, xuất bản một quyển sách, giành chức vô địch. Phần lớn các mục tiêu bạn để ra sẽ gắn với cấp độ thay đổi này. Lớp thứ hai thay đổi quy trình: Cấp độ này gắn với thay đổi thói quen và hệ thống: thực hiện một kế hoạch rèn luyện mới ở phòng gym, giải phóng bàn làm việc để tiến trình công việc trôi chảy hơn, thực hành thiền tập. Đa phần các thói quen bạn xây dựng được sẽ gắn với cấp độ này. Lớp thứ ba và lớp sâu nhất, đó là thay đổi căn tính: Cấp độ này liên quan đến việc thay đổi niềm tin: thế giới quan của bạn, sự tự nhận thức về bản thân,,sự đánh giá của bạn về mình và người khác. Phần lớn các niềm tin, giả định và thiên kiến bạn có đều gắn với cấp độ này. Đầu ra là cái mà bạn muôn có. Quy trình là cái bạn làm. Và căn tính là cái bạn tin. Khi nói đến việc xây dựng thói quen bền bững - khi nói đến chuyện xây dựng một hệ thống cải thiện 1% - thì vấn đề không nằm ở chỗ cấp độ nào "tốt hơn" hay "tệ hơn" cấp độ kia. Tất cả các cấp độ thay đổi đều hữu hiệu theo cách riêng của nó. Vấn đề nằm ở phương hướng thay đổi. Nhiều người bắt đầu quá trình thay đổi thói quen bằng cách tập trung vào cái họ muốn đạt được. Điều này dẫn ta đến thói quen dựa trên căn tính. Với cách này, chúng ta bắt đầu bằng việc tập trung vào con người mà ta muốn trở thành. Bạn hay tưởng tượng hai người đang cai thuốc. Khi được mời một điếu, người đầu tiên nói, "Không cảm ơn. Tôi đang cố cai thuốc." Nghe có vẻ là một câu trả lời hợp lý, nhưng trong thâm tâm người này vẫn tin rằng mình là một người hút thuốc và đang cố gắng trở nên khác đi. Họ đang hy vọng hành vi của mình sẽ thay đổi trong khi vẫn giữ niềm tin cũ. Người thứ hai từ chối bằng câu trả lời, "Không, cảm ơn. Tôi không hút thuốc." Đây chỉ là một khác biệt nhỏ, nhưng câu phát biểu này là dấu hiệu cho một sự chuyển đổi trong căn tính. Hút thuốc là một phần của đời sống cũ, chứ không phải con người bây giờ của người này. Họ không còn định nghĩa bản thân là một người hút thuốc nữa. Phần đông mọi người thậm chí còn không nhận ra được sự thay đổi này trong căn tính khi họ bắt đầu tiến bộ. Họ chit nghĩ rằng, " Tôi muốn thon thả hơn (đầu ra) và nếu tôi kiên trì với chế độ ăn kiêng này thì tôi sẽ thon thả (quá trình)." Họ đặt ra mục tiêu và quyết định hành động cần phải thực thi để đạt được mục tiêu mà không ý thức về cách niềm tin thúc đẩy các hoạt động này. Họ không thay đổi cách họ nhìn về mình, và không nhận ra rằng tính cũ có thể phá hỏng mọi kế hoạch thay đổi của bản thân. Đằng sau mỗi hệ thống hành động đều có một hệ thống niềm tin. Ví dụ như hệ thống dân chủ được xây dựng trên nền tằng các niềm tin. Ví dụ như hệ thống dân chủ được xây dựng trên nền tảng các niềm tin tự do, luật của đa số, và bình đẳng xã hội Chế độ độc tài có một hệ thống niềm tin rất khác như quyền lực tuyệt đối và phục tùng nghiêm ngặt. Bạn có thể tưởng rượng ra nhiều cách để lôi kéo nhiều phiếu bầu trong một thể chế dân chủ, nhưng hành vi như thế không bao giờ xảy ra trong chế độ độc tài cả. Đó không phải là căn tinh của chế độ ấy. Bầu cử là hành vi không thể thi hành trong một hệ thống niềm tin như vậy. Một mô thức tương tự diễn ra khi chúng ta thảo luận về cá nhân, tổ chức, hay xã hội. Luôn luôn có một hệ thống niềm tin và giả định định hình một hệ thống, và một căn tính đằng sau các thói quen. Hành vì mà không tương thích với cái tôi thì sẽ không bền vững. Có thể bạn muốn có nhiều tiền, nhưng nếu căn tính cuarbanj là một người thích tiêu thụ hơn tạo tác, thì bạn sẽ tiếp tục bị hút về phía tiêu pha nhiều hơn là kiếm tiền. Bạn có thể mong muốn khỏe hơn, nhưng nếu bạn tiếp tục ưu tiên cảm giác nhàn hạ hơn là cảm giác thành tựu, thì bạn sẽ bị hút về phí thư giãn hơn là rèn luyện. Rất khó thay đổi hành vi nếu như bạn không thay đổi niềm tin bên dưới, những niềm tin đã dẫn bạn đến hành vi quá khứ. Bạn có một mục tiêu mới cà một kế hoạch mới, nhưng bạn vẫn chưa đổi con người hiện tại của bạn. Câu chuyện của Brian Clark, một doanh nhân từ Boulder, Colorado, là một ví dụ tốt. "Kể từ khi bắt đầu nhớ được thì tôi đã thấy mình có thói quen cắn móng tay". Clark kể với tôi. "Ban đầu là một thói quen lúc căng thẳng khi tôi còn bé, rồi nó dần dần biến thành một nghi thức chải chuốt không mong muốn. Một ngày nọ, tôi quyết định ngưng gặm móng tay đến khi chúng dài ra được một tí. Chỉ nhờ vào sức mạnh ý chí, tôi đã xoay xở làm được." Sau đó Clark đã làm được một điều đáng kinh ngạc. "Tôi nhờ vợ đặt cho mỗi buổi chiểu chăm sóc móng đầu tiên trong đời", anh kể." Suy nghĩ của tôi lúc ấy nếu như tôi bắt đầu chăm chút cho mong tay của mình thì tôi sẽ không cắn chúng nữa. Và nó hiệu quả thật, nhưng không phải vì lý do tiền bạc. Điều xảy ra là buổi chăm sóc móng làm cho móng tay tôi trông rất đẹp, lần đầu tiên trong đời. Nhân viên chăm sóc móng còn bào rằng - thay vì gặm móng - tôi thật sự đã có một bộ móng tay khỏe mạnh và thu hút. Thế là đột nhiên tôi tự hào về bộ móng của mình. Và thậm chí tôi chưa từng hứng thư với chuyện làm móng tay này nọ, vậy mà nó đã thực sự tạo nên sự khác biệt. Từ lúc ấy trở đi, tôi chưa bao giờ cắn móng tay trở lại; không một lần nào. Chính bởi vì bây giờ tôi rất tự hào khi chăm sóc chúng đúng cách." Hình thức sau cùng của động lực nội tại là khi một thói quen trở thành một phần trong căn tính của bạn. Phát biểu "Tôi là kiểu người muốn điều này" là một chuyện. Còn nói rằng"Tôi chính là kiểu người này" là một chuyện khác. Bạn đang cảm thấy tự hào một khía cạnh nào đấy trong căn tính của mình thì bạn càng có động lực để duy trì các thói quen gắn với nó. Nếu bạn tự hào về mái tóc của bạn, bạn sẽ dần hình thành thói quen chăm sóc và bảo dưỡng tóc. Nếu bạn tự hào về cơ bắp tay của mình thì bạn sẽ làm mọi thứ để đảm bảo mình không bỏ buổi tập luyện các nhóm cơ thân trên nào. Nếu bạn tự hào về những chiếc khăn choàng mình đan thì bạn sẽ bỏ ra hàng đống giờ ngồi đan móc hàng tuần. Một khi lòng tự hào của bạn lâm trận, bạn sẽ hạ gục thôi thúc muốn gặm móng tay được ngày để duy trì thói quen của mình. Thay đổi hành vi đích thực chính là thay đổi về căn tính. Có thể lúc mới đầu bạn bắt đầu một thói quen là do động lực, nhưng lý do duy nhất giúp bạn kiên trì được với nó chinhslaf thói quen ấy trở thành một phần căn tính của bạn. Bất kỳ ai cũng có thể thuyết phục bản thân đến phòng tập hoặc ăn uống lành mạnh một đôi lần, nhưng nếu bạn không thay đổi niềm tin đằng sau một hành vi, thì bạn sẽ rất khó duy trì được thay đổi dài hạn. Tiến bộ sẽ chỉ có tính tạm bợ nếu như nó không trở thành một phần con người bạn. -Mục tiêu không phải là đọc một quyển sách, mục tiêu là trở thành một người đọc sách. -Mục tiêu không phải là tham gia một cuộc chạy marathon, mục tiêu là trở thành một người chạy bộ. - Mục tiêu không phải là học chơi một nhạc cụ, mục tiêu là trở thành một người chơi nhạc cụ. Đầu