1. ĐẠI CƯƠNG 1.1 Định nghĩa theo Y học hiện đại Đái tháo đường là một nhóm các bệnh lý chuyển hóa đặc trưng bởi tăng glucose máu do khiếm khuyết tiết insulin, khiếm khuyết hoạt động insulin hoặc cả hai. Tăng glucose máu mạn tính gây tổn thương, rối loạn chức năng hay suy đa cơ quan, đặt biệt là mắt, thận, thần kinh, tim và mạch máu. 1.2 Quan điểm theo Y học cổ truyền Trong YHCT không có bệnh danh tương đương với ĐTĐ của Y học hiện đại. Dựa vào biểu hiện của ĐTĐ cho thấy có liên quan với các chứng tiêu khát, hư lao của YHCT. Tiêu khát: biểu hiện tiểu nhiều, uống nhiều, ăn nhiều, thể trạng mỗi ngày một gầy ốm, hoặc trong nước tiểu chứa nhiều đường. Bệnh cơ chủ yếu là do bẩm phú bất túc, âm tân hư tổn, táo nhiệt thiên thắng. Phần nhiều có biến chứng dẫn tới huyết ứ. 2. NGUYÊN NHÂN VÀ CƠ CHẾ BỆNH SINH 2.1 Theo YHHĐ Đường huyết tăng nhẹ trong nhiều năm tiến triển thành tiền đái tháo đường dẫn đến đái tháo đường. Kèm theo hội chứng chuyển hóa: tăng huyết áp, rối loạn lipid máu. Hai yếu tố bệnh sinh: kháng insulin ở mô đích; khiếm khuyết bài tiết insulin. Cả hai đều xuất hiện trước khi đường huyết tăng trên tiêu chuẩn. 2.2 Theo YHCT 2.2.1 Nguyên nhân Tiên thiên bất túc Ẩm thực bất tiết Tình chí thất điều Lao dục quá độ 2.2.2 Diễn tiến Âm sẽ tổn cập Dương: âm hư sẽ tổn hại dương và dẫn đến âm dương đều hư. Thận dương hư và Tỳ dương hư thường thấy nhất. Tiêu khát dễ ảnh hưởng tới sự vận hành bình thường của khí huyết, âm hư nội nhiệt thiêu đốt tân dịch sẽ làm huyết hành không thông suốt nên dễ gây ra huyết mạch ứ trệ. 3. CHẨN ĐOÁN 3.1 Chẩn đoán theo YHHĐ 3.1.1 Thuật ngữ Đường huyết bất kỳ không quan tâm đến thời điểm bữa ăn cuối. Đường huyết đói không ăn uống bất cứ loại thức ăn có năng lượng trong ít nhất 8 tiếng. Nghiệm pháp dung nạp glucose 2 giờ sau uống 75g glucose. Đường huyết sau ăn 2 giờ sau khi bắt đầu bữa ăn. Hemolobin A1c (A1C) phản ứng đường huyết trung bình 2 - 3 tháng trước. 3.1.2 Tiêu chuẩn chẩn đoán Triệu chứng tăng đường huyết và Đường huyết bất kỳ >= 200 mg/dL + triệu chứng lâm sàng tăng đường huyết hoặc cơn tăng đường huyết hay Đường huyết đói >=126 mg/dL* hay 2 giờ sau uống 75g glucose >= 200mg/dL* hay HbA1c >= 6,5** *Lặp lại xét nghiệm lần 2 nếu không có triệu chứng lâm sàng của tăng đường huyết. **Yêu cầu phòng xét nghiệm đạt chuẩn của Chương trình quốc gia tiêu chuẩn hóa Glycohemoglobin - NGSP, Hoa Kỳ. 3.1.3 Khám ĐTĐ lần đầu chẩn đoán Chiều cao, cân nặng, BMI Đo huyết áp Soi đáy mắt Khám tuyến giáp Khám da (vùng tiêm insulin, bệnh gai đen, rối loạn lipid máu) Khám bàn chân Nhìn Đo chỉ số ABI Khám cảm giác nhiệt, rung âm thoa, khám bằng dụng cụ monofilament 10g. 3.1.4 Cận lâm sàng A1C Bilan lipid máu: Cholesterol toàn phần, LDL, HDL, Triglyceride. Chức năng gan Tỷ số Albumin/ Creatinine (ACR) Creatinin và độ lọc cầu thận ước tính eGFR Vitamin B12 (nếu có chỉ định metformin) Ion đồ (nếu có chỉ định thuốc ức chế men chuyển hoặc chẹn thụ thể agiotensin hoặc lợi tiểu) 3.2 YHCT 3.2.1 Biện chứng luận trị - Biện bộ vị Tiêu khát có 3 triệu chứng 3 nhiều thường là cùng tồn tại, nhưng căn cứ vào mức độ biểu hiện nặng nhẹ khác nhau mà có phân biệt thượng, trung, hạ Tam tiêu. Thượng tiêu, Phế tiêu: uống nhiều nổi bật Trung tiêu, Tỳ Vị tiêu: ăn nhiều nổi bật. Hạ tiêu, Thận tiêu: tiểu nhiều là chính. - Biện tiêu bản: Bản chất âm hư, táo nhiệt là tiêu, hai cái này có quan hệ nhân quả và do bệnh trình dài ngắn, bệnh nặng hoặc nhẹ khác nhau nên biểu hiện của âm hư và táo nhiệt cũng biểu hiện nặng nhẹ (nhiều ít) khác nhau. Thường thì ở giai đoạn đầu, biểu hiện chủ yếu là táo nhiệt. Bệnh trình tương đối dài thì biểu hiện cả hai âm hư và táo nhiệt. Bệnh lâu ngày thì chỉ có biểu hiện âm hư. Thêm một bước nữa sẽ xuất hiện âm dương lưỡng hư. 3.2.2 Các hội chứng bệnh Y học cổ truyền - Phế nhiệt thương tân Phiền khát uống nhiều, miệng lưỡi khô táo, tiểu nhiều, đại tiện táo, người gầy sút cân, da khô. Đỏ đầu và rìa lưỡi, rêu lưỡi mỏng vàng, mạch hồng sác. - Vị nhiệt tích thịnh Ăn nhiều mau đói, miệng khát tiểu nhiều, hình thể gầy ốm, đại tiện khô táo. Rêu lưỡi vàng, mạch hoạt thực hữu lực. - Thận âm hư Tiểu nhiều, đục như cao, hoặc có vị ngọt; đau lưng gối, uể oải, hoa mắt ù tai, cốt chưng; Miệng môi khô khốc, da khô ngứa, đạo hãn, triều nhiệt, ngũ tâm phiền nhiệt. Lưỡi đỏ ít rêu, mạch tế sác. - Thận âm dương lưỡng hư Tiểu nhiều đục như cao, thậm chí nhất ẩm nhất sưu (uống một tiểu một). Sắc mặt tiều tụy, vành tai khô, lưng gối mỏi đau. Tứ chi không ấm, sợ lạnh, liệt dương, kinh nguyệt không đều. Lưỡi nhạt, rêu khô trắng, mạch trầm tế vô lực. - Khí âm lưỡng hư Khát nước, ăn nhiều nhanh đói, đi tiểu nhiều lần, lượng nhiều. Mệt mỏi, mặt không tươi nhuận, khô miệng; Chóng mặt, ngủ hay mê, ngũ tâm phiền nhiệt; Ăn kém, bụng đầy trướng, đại tiện phân lỏng nát; Đau lưng, mỏi gối, chân tay tê, tự hãn, đạo hãn. Lưỡi hồng hoặc nhợt, rêu trắng, mạch trầm tế. - Huyết ứ trở trệ Khô miệng, đi tiểu nhiều, người gầy; Sắc mặt ám tối, chân tay tê buốt, đau nhức dữ dội, đau nhiều về đêm; Da khô, móng khô giòn, môi tím. Lưỡi tím, có điểm ứ huyết, rêu trắng mỏng hoặc ít rêu; Mạch huyền hoặc trầm sáp hoặc kết đại.