Vậy Nguyễn Trường Tộ là ai, và những bản điều trần của ông là thế nào? Ông là con trai một thầy lang ở làng Bùi Chu, huyện Hưng Nguyên, Nghệ An. Đây là một trong những nơi các nhà truyền giáo phương Tây đầu tiên đến truyền đạo. Từ nhỏ ông đã nổi tiếng làu thông sử sách, được dân gian gọi là Trạng Tộ. Năm 20 tuổi ông cũng lều chõng đi thi, nhưng đến lúc ấy mới biết vì là "dĩu dân" nên không có quyền thi cử. Nguyễn Trường Tộ trở về làm thầy đồ dạy học ở quê, nhưng cảm thấy các sách "giáo khoa" bấy giờ đều dạy những thứ vô bổ, không có ích như những sách "tân thư" ông đọc được tại thư viện nhà thờ. Đang lúc chán nản thì có giám mục người Pháp là Gauthier đến cai quản giáo xứ Bùi Chu. Được dân gọi là Cố Hậu, giám mục vốn là người thông tuệ và có lòng tốt, thấy Tộ thông minh, ham học hỏi nên đã dạy tiếng Pháp cho anh. Sau vụ Pháp nổ súng tấn công Đà Nẵng (1858), triều đình ra tay đàn áp các giáo sĩ phương Tây và giáo dân. Cố Hậu dẫn cậu học trò đi lánh nạn và đưa sang Pháp học. Nguyễn Trường Tộ trở thành người Việt Nam đầu tiên đi du học phương Tây. Trong hơn hai năm trời, ông miệt mài theo học đủ các môn, từ thiên văn, địa lí đến kiến trúc, công nghệ, đồng thời đi thăm nhiều nước để tìm hiểu thể chế chính trị, kinh tế của phương Tây. (còn tiếp)